artyści baroku i ich dzieła

Środki stylistyczne charakterystyczne dla poezji barokowej. Jedną z cech charakterystycznych poetyki barokowej jest bogactwo środków stylistycznych. Część ze scharakteryzowanych niżej środków można oczywiście spotkać także w utworach lirycznych innych epok, nie tylko baroku. Oksymoron – zestawione ze sobą dwa wyrazy (zazwyczaj „Uparte trwanie baroku” w recepcji wierszy Stanisława Barańczaka Ważne i nośne zjawisko w poezji polskiej (przede wszystkim tej tworzonej po 1956 roku), jakim jest powrót do dziedzictwa barokowego, przybierało różne postaci. Nie dziwi więc, że zain-teresowani „upartym trwaniem baroku” [Błoński 1995] sięgają po Znajdź dzieło. Grafika generatywna NOWOŚĆ. Ceramika użytkowaCeramika dekoracyjna. pierścionek. Biżuteria artystycznaNaszyjniki i wisiory. od 500zł do 1000zł od 1000zł do 1500zł od 1500zł do 2000zł od 2000zł do 3500zł. Paleta kolorów. czarno - biały. fiolety - róż. 4. Najwybitniejsi artyści barokowi i ich dzieła. a. muzyka - Jan Sebastian Bach. b. malarstwo - Peter Paul Rubens. c. rzeźba - Giovanni Bernini. 5. Największe dzieła baroku europejskiego. a. Kościół Il Gesu w Rzymie. b. Pałac w Wersalu pod Paryżem. e. w baroku ostatecznie wykształcił się szlachecki. strój narodowy ANTYK/ STAROŻYTNOŚĆ. Antyk jest epoką otwierającą dzieje kultury śródziemnomorskiej. Przyjmuje się następujące przedziały czasowe epoki: od IX w. p.n.e. (czasy, w których najprawdopodobniej tworzył Homer) do V w. n.e. Koniec antyku datuje się umownie na 476 r. - jest to data upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Flirten Lernen 2.0 Trainiere Dein Charisma. Najlepsza odpowiedź blocked odpowiedział(a) o 17:34: Giovanni Bernini-twórca kolumnady na placu w rzymie.(architekt) Peter Paul Rubens i Jan Vermeer van Delft- malarze Jan Sebastian Bach i Georg Friedrich Haendel- kompozytorzy Claudio Monteverdi-uznawany jest za ojca opery John Locke-filozof Rene Descartes(Kartezjusz) Filozof cytat : Myśle wiec jestem. Galileusz- potwierdził teorie Kopernika Isaac Newton-odkrył prawo powszechnego ciązenia(prawo grawitacji). Mam nadzieje że pomogłem :) Uważasz, że znasz lepszą odpowiedź? lub Odpowiedzi Giovanni Bernini-twórca kolumnady na placu w rzymie.(architekt) Peter Paul Rubens i Jan Vermeer van Delft- malarze Jan Sebastian Bach i Georg Friedrich Haendel- kompozytorzy Claudio Monteverdi-uznawany jest za ojca opery John Locke-filozof Rene Descartes(Kartezjusz) Filozof cytat : Myśle wiec jestem. Galileusz- potwierdził teorie Kopernika Isaac Newton-odkrył prawo powszechnego ciązenia(prawo grawitacji) Mam nadzeje ze pomogłam =] RUBENS SZEKSPIR MOLIER BERNINI Uważasz, że ktoś się myli? lub Barok – nazwa pochodzi od portugalskiego słowa barocco oznaczającego nieregularnie rozwinięta perłę, albo inaczej perłę o nieregularnych kształtach; w języku francuskim baroqe w XVI wieku oznaczało bogactwo ozdób. Barok w rozumieniu dzisiejszym oznaczał styl trwający od II połowy XVI wieku do 1760 roku, łącznie ze stylem rokokowym, który jest ostatnią fazą baroku. Styl barokowy był wyrazem przemian religijnych, społecznych i politycznych jakie powstały w drugiej połowie XVI wieku np. sobór w Trydencie, rozwój filozofii i nauk przyrodniczych, zanik idei średniowiecznych, czy w końcu początki organizacji państw na kontynencie amerykańskim. Barok narodził się we Włoszech, jako forma renesansu, największy wpływ na jego rozwój miał Michał Anioł, który dostrzegał w sztuce zmaganie się sił psychicznych i sił natury. Barok objął swym zasięgiem całą Europę aż po Rosję oraz kontynent amerykański. Do rozpowszechnienia się stylu przyczyniło się kilka czynników. Po pierwsze wzrastający na znaczeniu zakon Jezuitów, gdyż zakonnicy budowali swoje kościoły na wzór macierzystego Kościół Il Gesu w Rzymie, po drugie rozpowszechnienie wydawnictw podręcznikowych o architekturze, po trzecie włoscy artyści podróżujący po świecie rozpowszechniali własne wzory, w końcu dwory królewskie, które stanowiły wzorzec zachowań, stylu i budownictwa. Architektura barokowa miała więc cechy międzynarodowe wyraźniejsze niż inne dotychczasowe style. Cechy stylu barokowego: typy budowli wzorowane dokładnie na renesansie, ale „ze zwiększonym efektem optycznym”,duży rozmach budowli,monumentalizm,ciężkie proporcje,dynamika widziana w budynku, rzeźbie, malarstwie,bogactwo dekoracji i form ornamentalnych,przepych,podporządkowanie wielu elementów jednemu głównemu,występowanie silnych kontrastów form,powierzchnia ścian wewnętrznych i zewnętrznych otrzymywała linię zmienną, stosowano cofnięcia elementów lub wyjścia naprzód,bogactwo złotej polichromii,zastosowanie światłocienia poprzez np. wygięcie elewacji,silne podkreślenie przestrzeni,zwracano dużą wagę na dekoracje rzeźbiarskie – charakterystyczne aniołki (zwane putta), girlandy, fantazyjne obramienia itp.,bogata sztukateria,zastosowanie bogactwa formy architektonicznej np: bryła, kopuła, wieżyczka, itp., stosowano pilastry pojedyncze lub zwielokrotnione, czyli filary ustawione tuż przy ścianie pełniące rolę dekoracyjną, ale też podtrzymujące budowle,dużą popularnością cieszyły się kręcone kolumny szczególnie we wnętrzu budowli barokowej),budowano obiekty o charakterze religijnym i świeckim,przebudowywano fosy na aleje spacerowe oraz zamki obronnych na pałace,ważną rolę zaczął spełnić ogrody jako element architektoniczny, najładniejszym przykładem był w Polsce pałac w Wilanowie,zwrócenie uwagi na architekturę ogrodową – alejki, altanki, oranżerie, stawy, rzeźba ogrodowa itp. Najsłynniejsze przykłady architektury barokowej: Kościół Il Gesu w Rzymie,Kościół Santa Maria Della Salute w Wenecji,Kościół św. Boromeuszka w Wiedniu,Katedra św. Pawła w Londynie,Kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie, Kościół Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej,Kościół św. Anny w Krakowie,Kościół Marcina w Krakowie,Kościół kamedułów na Bielanach pod Krakowem,Kościół parafialny w Nowym Wiśniczu,Kościół Wizytek w Warszawie,Kaplica Boimów we Lwowie,Kościół Jezuitów w Poznaniu,Kościół św. Piotra i Pawła w Wilnie,Kościół Jezuitów w Świętej Lipce,Kościół Bernardynów w Krakowie,Kościół Pijarów w Krakowie,Kościół Filipinów w Gostyniu,Kościół Bonifratrów w Krakowie,Kościół Bernardynów w Górze Kalwarii,Kaplica św. Kazimierza w katedrze w Wilnie,Zamek Królewski w Warszawie,Zamek Lubomirskich w Nowym Wiśniczu,Zamek Ujazdowskich w Warszawie,Pałac w Wilanowie,Pałac biskupów krakowskich w Kielcach,Pałac Koniecpolskich w Podhorcach,Pałac Krasińskich w Warszawie,Pałac w Radzynie pod Warszawą,Krzyżtopór zamek Ossolińskich w Ujeździe,Ratusz w Zamościu, Wersal, Fasada Luwru w Paryżu,Pałac Sanssoussi Fryderyka II w Poczdamie,Pałac Zwinger w Dreźnie,Peterhof – zespół pałacowo – ogrodowy założony przez Piotra I,Pałac w Schonbrunn – rezydencja cesarzowej Sisi w wymienionych dzieł byli G. Barozzi da Vignola, Bernini, F. Borromini,F. Monsard, Ch. Wren, Locci, P. Ferrari, Cechy sztuki barokowej: rzeźba przedstawiana w głębokiej dynamice,liczne zdobienia i złote polichromie,śmiałe wyczucie fikcji,wizyjność,wyzwolenie indywidualności,w malarstwie zastosowano zmienne oświetlenie,mistycyzm,występowanie tematów religijnych obok świeckich,realizm,koloryt w odcieniach brązu, szarości, czerni. Najsłynniejsze przykłady sztuki barokowej: Konfesjonał nad grobem św. Piotra w Rzymie architekt L. Bernini, Ekstaza św. Teresy w Kościel S. Maria Della Vittoria w Rzymie,Dawid L. Bernini,Nagrobek Piotra Opalińskiego w kościele parafialnym w Sierakowie, Nagrobek Ostrogskich w katedrze tarnowskiej,Kolumna Zygmunta III w Warszawie,Portret Jana Kazimierza autorstwa Daniela Schulza,Organy w kościele Bernardynów Leżajsku,Ołtarz główny katedry w Oliwie,Ołtarz główny katedry w Pelpinie,Srebrna trumna relikwiarz św. Stanisława, w Krakowie na Wawelu,Portret Jana III Sobieskiego,Portrety trumienne, Szafa gdańska. Mistrzowie sztuki to: El Greco, Diego Velazqez, Ribera, Murillo (Chłopcy grający w kości);Piotr Rubens jako autor licznych dzieł Zdjęcie z krzyża, Sąd Ostateczny, Pokłon Trzech Króli, Bitwa Amazonek, Pijany Sylen Porwanie córek Leukipa, Święto Wenus, Historii Marii Medycejskie, Pejzaż z tęczą;Rembrandt van Rijn Wymarsz strzelców;J. F. Goya Maya naga, Zmory senne,Canaletto – malarz – był to nurt w sztuce, który powstał we Francji około 1720 roku. Nazwa pochodzi od francuskiego rocaille – muszla. Rokoko rozwinęło się przede wszystkim w malarstwie, dekoracji wnętrz i meblarstwie. Cechy charakterystyczne dla stylu: w architekturze wykorzystano krzywizny, zaokrągleń i nieregularne wygięć,wnętrze miało być intymne, wygodne,asymetria,różnorodna tematyka dzieł sztuki np.: rośliny, zwierzęta, fantastyczne twory,przepych w zdobnictwie,brak uporządkowania i brak przesłania artystycznego,parki stylizowane na naturalny, „dziki” krajobraz. BAROK – ARCHITEKTURA I SZTUKA Spośród wielkich stylów kolejno występujących w Europie to znaczy stylu romańskiego, gotyku, renesansu i baroku, właśnie Barok jest najżywszy. Jest to jeden z nielicznych stylów, który w szybkim czasie opanował Europę i dotarł nawet do Ameryki. Barok wprowadził nowe odczucie sztuki, zmiękczył formy renesansu i klasycyzmu. W naszym życiu ciągle pojawiają się pewne barokowe efekty i jeśli ich zabraknie w wystroju jakiegoś wnętrza, brak w nim ciepła lub rozmaitości. Nazwa stylu pochodzi od portugalskiego słowa barocco oznaczającego nieregularnie rozwiniętą perłę. Do dziś spotyka się określenie baroku jako synonimu przesady, dziwacznych pomysłów. Barok w dzisiejszym rozumieniu jest to styl trwający od drugiej połowy XVIw. do roku ok. 1760. Styl ten jest wyrazem przemian religijnych, filozoficznych i społecznych w XVIw. narodził się we Włoszech jako następstwo form renesansowych stworzonych w Rzymie i Florencji. W połowie XVI w nie brakowało sztuce włoskiej artystycznych tradycji. Pracowało tam wielu uczniów i następców wielkich mistrzów renesansu, którzy przede wszystkim starali się opanować sposób malowania swych nauczycieli, ich manierę. Stąd przyjęto określać ten kierunek jako manieryzm. Przekształcenie żywych wrażeń w artystyczną formułę stało się niezwykle ważne. Zaczęto naśladować Michała Anioła. Jego sztuka stanowiła w całej Europie, a w Toskanii przede wszystkim punkt wyjścia dalszego rozwoju. W Rzymie powstała szkoła Rafaela, której podstawą były wykonane pod kierunkiem tego artysty ścienne malowidła w loggiach Watykanu i ostatnie jego dzieło Przemienienie. W północnych Włoszech, śladami kolejnych znakomitych artystów czyli Leonarda i Coreggia rozwiajano problemy światłocienia. Tradycje renesansu najsilniej przetrwały w Wenecji, ale i tam dochodziły do głosu nowe tendencje. Życie na dworach coraz bardziej pozbyte było treści. Artysta Bronzino dał temu wyraz na licznych portretach, którymi książęta ozdabiali galerie swych przodków. Architektura w tle wydaje się pusta, zimna i niezamieszkała. Jeszcze bardziej wyraźnie przejawia się nowy styl w malarstwie historycznym u artystów takich jak wspomniany już wcześniej Bronzino i Rosso. Podsunięte na pierwszy plan figury w jego dziele Alegoria miłości są spłaszczone i splecine w dekoracyjnym układzie. Manieryści w przeciwieństwie do artystów renesansu wysuwają na pierwszy plan arabeskę i ornament. W dziełach artystów renesansu fałdy szat uwydatniają kształty ludzkiego ciała, podczas gdy w połowie wieku XVI ciało jest pod fałdami ukryte. Manieryzm okazał się szczególnie owocny w dziedzinie sztuki dekoracyjnej, gdzie najróżniejsze groteskowe, na pół fantastyczne wyobrażenia powstawały z wyszukanych kombinacji motywów ludzkich i zwierzęcych. Często spotykają się ze sobą formy realistyczne z nieprawdopodobnymi wytworami. W świecie tym dominuje żart, wobrażnia i ironia. Przejawiająca się w tego rodzaju dziełach siła wobrażni przypomina fantastykę swiata starożytnego. Najwybitniejszym spośród artystów połowy XVI wieku we Włoszech był Tintoretto. Na jego obrazach wszystko dzieje się z woli wyższych i tajemniczych mocy. Ludzie w dziełach Tintoretta zawsze przedstawieni są w ruchu, który jest wyrazem duchowych uniesień. Spośród wszystkich weneckich artystów najbliżej był mniemania, że portret powinien odzwierciedlać wszystko, co zostało przeżyte, przemyślane oraz doznane. Dzieje architektury włoskiej w drugiej połowie XVI w kształtowały się podobnie jak całej sztuki owego okresu. Inwencja artystów a zwłaszcza Vignioli, przejawiła się najdobitniej w nowych typach pałaców i kościołów. Wybudował i ukończył on budowę zamku Caparola koło Viterbo. Zamek ten został wzniesiony na planie wielkiego pięciokąta z okrągłym dziedzińcem pośrodku. Parter jest boniowany, obie górne kondygnacje wiąże kolosalny porządek kolumnowy. Formom architektonicznym projektowanym przez manierystów brak jest siły materialnej. Siła kształtów i brył architektury renesansowej ustępuje na rzecz wrażenia bezcielesności. Manierystyczna sztuka rozpowszechniła się w całej Europie. W Niederlandach manieryści, których twórczość budziła wrażenie chorobliwej i wymuszonej, zastąpienii zostali przez Breula – malarza związanego z prawdziwym pulsującym życiem. Z powyższych wywodów wynika, że manieryzm w całokształcie kultury europejskiej nie stanowił okresu rozwoju tak doniosłego i owocnego jak np. gotyk czy renesans. Początek wczesnsego baroku rozpoczyna się ponownym ożywieniem realizmu. Najwybitniejszym jego przedstawicielem był Caravaggio, artysta o wielkiej sile twórczej. Wczesny obraz Caravaggia Wróżka jest sceną rodzajową, a więc należy do gatunku, jakiego dotąd w Italii nie znano. Obraz Caravaggia nie jest ani narracyjny, ani literacki. Artystę mniej interesuje to co się dzieje, lub też dziać się będzie, a bardziej same typy np. wróżka w białym turbanie. Na ostatnich obrazach Caracaggia wszystko zanurzone jest w mroku, jakby cała akcja toczyła się w głębokiej, ciemnej piwnicy. Jedynie jaskrawe boczne światło efektownie wydobywa postaci z owej ciemności, przyczyniając się do zawartości kompozycji. Pod koniec życia Caravaggio zaczyna tworzyć obrazy, w których ciemność zwycięża światło. Przykładem tego może być Madonna Różańcowa oraz Smierć Maryii. Twórczość Caravaggia najpełniej wyraziła zmianę upodobań i chęć przezwyciężenia manieryzmu. Malarstwo włoskie XVIIw nie dotrzymywało kroku większości innych współczesnych szkół europejskich: najwięksi malarze siedemnastowieczni nie przynależą do włoskiej szkoły. Lecz właśnie we Włoszech dokonuje się w tym czasie przełom, który stanie się podstawą rozwoju całego zachodnioeuropejskiego malarstwa nowożytnego. Pojawia się dążenie do wypowiadania w obrazie osobistych wrażeń artysty. W tym celu obierano szczególny punkt widzenia, pewien określony układ postaci, które zwrócone do widza plecami zdają się go zapraszać, aby sam wkroczył do obrazu. Sposób malowania nabiera swobody. Malarzy XVIIw interesuje zjawisko zmiany barw w zależności od oświetlenia i usiłują znależć na tej właśnie drodze jakąś ogólną tonację. Dzięki Caravaggiowi malarstwo oparte na zasadzie światłocienia zyskuje powszechne uznanie, którego nie osiągnięto nigdy wcześniej na przestzrenii całych dziejów sztuki. Największe zasługi położyła siedemnastowieczna sztuka włoska w dziedzinie architektury i na tym polu wysunęła się w tym okresie na czołowe miejsce w Zachodniej Europie. Szczególną uwagę przywiązywano do budownictwa sakralnego. Przeobrażenie stylistyczne dostrzegamy przedewszystkim w ukształtowaniu fasady. Kolumny i ciężkie gzymsy dają na ścianie różnorodną grę świateł i cieni, wywołując efekt głębi. Stylowi architektury XVIw odpowiada włoska muzyka z epoki Palestriny. W XVIIw zaczyna się poszukiwanie harmomii doskonałej. Każdy głos wykonuje swoją partię, choć jednocześnie współbrzmi z głosami innych partii. Rozpowszechnia się coraz bardziej muzyka organowa. Powstają oratoria i opery, z pełnym wyrazu śpiewem solowym przy akompaniamencie instrumentów. Historia sztuki nadała siedemnastowiecznej muzyce nazwę barokowej. Rozpoczęta przez Barmantego i prowadzoną dalej przez Michała Anioła budowę kościoła Św. Piotra ukończył rzymski architekt Maderna. Wprowadził on dość znaczące zminay, polegające na tym, że np. do części z kopułą dołączono część podłużną oraz wielki przedsionek. Dzięki temu kościół stał się przestronniejszy, lepiej odpowiadający swemu przeznaczeniu. W porównaniu z architekturą szesnastowieczną wszystkie formy nabierają mocy, rytm zaś odznacza się majestatycznym umiarem. Powierzchnia ściany staje się prawie niewidoczna. Nad attyką ustawiono posągi, które przerywają podziały horyzontalne. Liczne place rzymskie uzyskały swój kształt architektoniczny w XVIIw. Piazza Navola jest owalem z trzema ogromnymi fontannami pośrodku. Na Piazza Trevi olbrzymia fontanna ozdobiona jest wspaniałymi rzeżbami i ukazuje oczom zwiedzających niezrównany widok. W wymienionych placach podkreślano nadmierne efekty czysto wizualne. Tak zwarte zespoły architektoniczne nie powstawały w Europie od czasów średniowiecza. W porównaniu z sytuacją w budownictwie sakralnym zewnętrzny wygląd zamku barokowego nie różni się zbytnio od pałacu renesansowego, przetrwały tam formy wyrażnie surowe. Na jego planie dostrzegamy, że poszczególne pomieszczenia grupują się wokół owalnej sali głównej. W przeciwieństwie do spokojnych, zamkniętych i zaokrąglonych komnat pałacu renesansowego, architekci epoki baroku budują długie amfilady i łączą wspaniałe sale w imponujące ciągi, ukazując widzowi jednolity, płynny rytm uroczystego ruchu, który z jednej sali przenosi się do następnej. Obok rzymskich, szczególnie piękne są położone na zboczach pagórków pałace genueńskie. Mają one na wpół ciemne przedsionki, jasne, otwarte dziedzińce z widocznymi za nimi ogrodami. Najpiękniejsze dzieła architektury XVII wieku to podmiejskie palazzi czyli luksusowe wille rzymskich magnatów. Powstawały na zamówienie właścicieli, spragnionych życia w beztrosce i bogactwie, a także dzięki bujnej wyobraźni budowniczych. Najwybitniejszymi architektami XVII wieku byli Lorenzo Bernini i Francesco Boromini. Byli oni rówieśnikami i często ze sobą współpracowali, niekiedy na zamówienie tego samego zleceniodawcy. Jednak ich dzieła znacznie różnią się od siebie i każde nosi indywidualne piętno swego twórcy. Od swojej epoki wziął Bernini zamiłowanie do pozorów zewnętrznych i do przepychu. Artysta już za życia cieszył się uwielbieniem i sławą. Żył szczęśliwie i w dobrobycie. Miał wielu uczniów i kierował dużą pracownią wykonującą liczne zamówienia. Służąc przez wiele lat stolicy apostolskiej, Bernini musiał zadowalać kaprysy licznych papieży, którzy w owym czasie kolejno po sobie następowali. Niewiele gmachów wzniósł samodzielnie od fundamentów, za to bardzo często przerabiał lub wykończał budowle już rozpoczęte, przejawiał przy tym niespożytą inwencję i zręczność. Należał do mistzrów dekoracj, jacy wówczas byli potrzebni na każdym dworze. Twórczość Berniniego rozpoczyna wielkie cyborium z ołtarza kościoła Św. Piotra. Kręcone kolumny z brązu, które niczego niemal nie podtrzymują , działają w niearchitektoniczny sposób. Głównym dziełem Berniniego jest plac przed kościołem Św. Piotra. Jest on owalny, w samym środku stoi kolosalny obelisk, po obu jego stronach znajdują się dwie fontanny. Cały plac otacza ogromna dwuszeregoea kolumnada. Pierwotnie ów owal miał się skończyć długim portykiem w miejscu obecnego przejścia. Sam plac robi wrażenie rozległego, część przed kościelną fasadą nieco się wznosi i rozszerza, potęgując tym odczucie dali. Najważniejszym samodzielnym dziełem Berniniego jest kościółek San Andrea al Quirnale. Nieskazitelny ład tej budowli, jej prostota wiążą się z tradycją palladyńską: we wnętrzu chciał osiągnąć doskonałość Panteonu, lecz jako artysta XVII wieku dał dynamicznym formom więcej miejsca, niż im pozostawiono w renesansie. Wnętzre San Andrea jest poprzecznym owalem, podobnie jak plac przed kościołem Św. Piotra, i kształt ten czyni je bardziej rozległym. Otwarte risze kaplic kościelnych ujęte są w wielkie kolumny, ołtarz o przerwanym gzymsie, z posągiem Św. Andrzeja unoszącego się w obłoku, przypomina fasadę kościoła. Francesco Boromini był skrajnym przeciwieństwem spokojnego, zrównoważonego Berniniego. Siłą wyobraźni górował nad swym wielkim rówieśnikiem, lecz żył zawsze samotnie, był nitowarzyski i szorstki. Był nizrównoważony i łatwo się uosił. Jednym z jego wczesnych dzieł było Oratorio di San Filippo Neri, należy ona do popularnego rzędu fasad dwukondygnacyjnych w typie kościoła Gesu. Wklęsłym gzymsom przeciwstawił wypukłość w samym środku elewacji, a zaokrąglenie balkonu wzmocnił efektem znajdującej się wyżej konchy. W historycznym rozwoju form okiennych ujawniają się wyraźnie poglądy architektów z poszczególnych epok. W okresie antycznym niemal nie uznawano okna za pełnowartościowy motyw architektoniczny: był to po prostu otwór w murze, co nawyżej zaznaczony skromnym obramowaniem. W gotyku i renesansie francuskim okna stają się tworami samodzielnymi. Boromini swobodnie interpretował owe tradycyjne typy. Już w oknach Palazzo Barberini zwieńczenie okna zdaje się uniezależniać od płaskiej ściany i okiennego obramowania. Forma architektoniczna wyciąga się, wzbogaca, narasta. Dla Berniniego i Borrominiego budowla stanowiła jedność różnorodnych i skontrastowanych brył. Wielu innych jeszcze architektów włoskiego baroku wykazało w Rzymie swoje talenty np. Pietro da Cartone czy Carlo Fontana. Polska bardzo silnie przeżyła architekturę barokową. Kościół Św. Piotra i Pawła w Krakowie był pierwszą jezuicką świątynią z kopułą i bezwieżową fasadą na wzór rzymski. Na południową Polskę, na Podole, dalej na ukrainę i na Litwę oddziaływał silnie barok włoski, właśnie wskutek budownictwa jezuickiego. Inaczej było w Warszawie w XVIIw, w nowej stolicy, gdzie powstały liczne pałace wzorowane na architekturze Paryża i Wersalu, a póżniej za Sasów, na architekturze barokowej Drezna. Do nawspanialszych dzieł barokowych w Polsce należy pałac Jana III w Wilanowie pod Warszawą oraz pałac w Radzyniu Podlaskim. Obie wojny światowe zniszczyły wiele z tych zabytków, ale i to, co zostało, pozwala stwierdzić, że barok silnie związany jest z naszą kulturą. Świetnym przykładem może być kościół Św. Anny w Krakowie. Obok Warszawy i Krakowa bogatym miastem w zabytki barokowe jest Gdańsk, wyraźnie wzorowane na budowlach niederlandzkich. Gdański barok zaznaczył się także w przemyśle artystycznym w słynnych meblach gdańskich, wyrabianych nad Bałtykiem dla Polski. W okresie baroku, za czasów Stanisława Augusta zaczyna się nasze malarstwo narodowe. Na czele wszystkich malarzy polskich stanął włoch Marcello Bacciarelli, nadworny malarz Stanisława Augusta i Francuz Piotr Norblin, malarz Czartoryskich. Ich dzieła miały znaczący wpływ na dalszy rozwój kultury polskiej. Wiadomości wstępne Sztuka Baroku rozwijała się w XVII wieku i na początku wieku XVIII. Zasięgiem ogarnęła całą Europę i Amerykę Łacińską. W tych wiekach Barok pojawiał się i wygasał niejednocześnie. Miał co prawda wspólne założenia estetyczne, ale w różnych krajach przybierał różne formy, nawiązując często do lokalnych tradycji. W niektórych krajach Barok cieszył się ogromną popularnością, w innych formy barokowe występowały dość rzadko i przez krótki okres. Różnice te należy tłumaczyć różnorodnością kulturową i geograficzną oraz różnorakimi wpływami historycznymi. Barok zrodził się w Rzymie na początku XVII wieku, jako nowa tendencja we wszystkich dziedzinach sztuki. Później rozprzestrzenił się na resztę Europy. Barok najlepiej przyjął się na tych obszarach Europy, gdzie kultura, religia i klimat polityczny był zbliżony do sytuacji panującej we Włoszech. Powstawały odmiany lokalne, związane z lokalnymi tendencjami i uwarunkowaniami. Włochy, które początkowo pełniły kluczowa rolę w rozwoju baroku, utraciły ją z czasem na rzecz Francji. Barok był kierunkiem dość niekonsekwentnym. Artyści uważali się za następców sztuki Renesansu, naruszali jednak jego zasady i ustalenia. Harmonia, jasność, logika, racjonalność, które dominowały w renesansie, zostały zanegowane. Barok szukał nowych rozwiązań, lubował się w nieskończoności, niedopowiedzeniach, łączeniu elementów z różnych dziedzin sztuki. Był to nurt kochający przepych, blask, patos. Barok chciał osiągnąć swoje cele artystyczne przez odwołanie się do zmysłów, działał na fantazję. Chciał odbiorców zachwycać. Sztuka Baroku określana jest sztuką ruchu. Spokój i harmonia, matematyczne, proste formy ze sztuki renesansu zostały bowiem zastąpione przez dynamiczne krzywizny, oryginalne, wykwintne i dziwne formy. Dawało to niewątpliwe wrażenie ruchu, pulsowania. Odwołując się do iluzji, artyści celowo wywoływali wrażenie u odbiorcy. Liczne kontrasty, operowanie cieniem i kontrastem, miały służyć również wywołaniu określonych ujawniające się w sztuce barokowej Wczesny Barok – manieryzm Manieryzm właściwie zapoczątkował nową epokę w sztuce. Przypadał na lata XVI wieku i objął wszystkie dziedziny – od malarstwa, przez rzeźbę, architekturę, muzykę, aż po modę literacką. Na początku maniera oznaczała odrębny, indywidualny styl, np. Rafaela. Później określano mianem manieryczny te style, które różniły się od naturalnych, były podporządkowane konwencji. Wreszcie maniera nabrała cienia pejoratywnego, jako objaw chylenia się ku upadkowi, rozprężenia formalnego w sztuce. Zjawisko pojawiło się w 1520 r. w utworach Jacopa Pontorma i Giovanniego Rossa. Do cech stylu manierystycznego należały: ornamentalność form, wyszukana kompozycja obca sztuce klasycznej, ostrość linni, podkreślenie konturu, brak pustej przestrzeni na obrazie (w klasycyzmie pusta przestrzeń pełniła swoją rolę), wydłużenie postaci, elegancja i chłodny koloryt. Częste były motywy pozaludzkie, abstrakcje. Sięgano nawet do tematów ukrytych, tajemniczych, nie zdefiniowanych. Sztuka zaczęła zmierzać do uwolnienia się od ograniczeń klasycyzmu, do docenienia indywidualności artysty. W malarstwie zaczęto zwracać uwagę na oddanie psychiki autora (uduchowienie obrazu). W literaturze właściwie wszystkie istniejące kierunki i style pisarskie sytuują się w obrębie manieryzmu. Późny Barok – rokoko W przeciwieństwie do manieryzmu, który objął wszystkie dziedziny sztuki i ujawnił się w większości krajów świata – rokoko nie było powszechnym zjawiskiem. Przede wszystkim określa on styl wnętrz, rzadko dotyczy bryły bądź zewnętrznych form. Początki rokoka to schyłek XVII wieku, w Polsce – ostatnie lata panowania Augusta III i właściwie czasy stanisławowskie. Sama nazwa pochodzi od określenia drobiazgu dekoracyjnego, przypominającego wielokształtne i dziwne muszle, tzw. rocaille. Styl rokoko charakteryzują wnętrza: z przewagą bieli i złota, pokryte boazerią. Rzeźba zastępowana była bogatymi malowidłami. W malarstwie przeważały tematy bukoliczne i wpływ motywów chińskich. Budowle rokoka pozbawione były kolumn, bogatych portali. Zamiast nich stosowano wymyślne plany (np. ośmioboczne), łamany dach, łukowate gzymsy. W literaturze styl rokoko jest bardziej subtelny i delikatny niż barok. Tematy idylliczne dominowały nad historycznymi, utwory skupiały się na artyzmie (najważniejsza sama sztuka). Mówi się też o damach rokokowych, kulturze towarzyskiej rokokowej, które np. w Polsce przypadały już na epokę barokowy Teatr w epoce baroku, zwłaszcza na jej początku, był bardzo różnorodny i rozwijał się głównie na trzech płaszczyznach: dworskiej, szkolnej i ludowej. Repertuar sceniczny obejmował wówczas nie tylko wystawianie sztuk, ale także organizację wielkich widowisk parateatralnych, w których czynny udział brała publiczność. Pierwsze dekady baroku zdecydowanie zdominowały teatry szkolne (zarówno jezuickie jak i różnowiercze), natomiast scena dworska nie odgrywała większej roli w kulturze Rzeczypospolitej. Król Zygmunt III zapraszał do Warszawy znakomite trupy aktorskie z Zachodniej Europy. W stolicy występowały między innymi teatry z Włoch, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii. Jak podaje ceniony badacz epoki Czesław Hernas: „Poza tą kroniką pozostaje fakt ważny dla przyszłości: na dworze ojca zetknął się z teatrem królewicz Władysław, którego zainteresowania tą sztuką, utwierdzone w czasie późniejszego pobytu królewicza we Włoszech, doprowadzą do ważnych zmian w historii dworskiego dramatu” (Cz. Hernas, „Barok”, Warszawa 2008, s. 205). Jak to zostały wyżej wspomniane, teatr szkolny w czasach baroku w Polsce dzielił się na różnowierczy (głównie protestancki) i jezuicki (czyli katolicki). Obydwa odłamy posiadały jednak to samo źródło, czyli szkolny teatr Akademii w Strassburgu za czasów rektoratu Jana Struma. To właśnie za kadencji i z inicjatywy tego pedagoga zapoczątkowano wystawianie różnego rodzaju akademii i przedstawień przez uczniów w ramach zajęć szkolnych. Zwyczaj ten bardzo szybko trafił do Rzeczpospolitej, ponieważ wielu z uczniów strasburskiej Akademii stanowili Polacy. Do najczęściej wystawianych spektakli w tego typu teatrze należały komedie, a także tragedie antyczne, inscenizacje rozpraw, w których wykorzystywano mowy wielkich retorów, na przykład Cycerona. Jan Okoń, badacz epoki, pisze o podstawowej funkcji teatru szkolnego: „Teatr ten bowiem miał na celu owszem, również przygotowanie młodzieży do życia obywatelskiego, ale nie tyle poprzez bezpośredni w nim udział, ile poprzez wykształcenie humanistyczne (w tym nauka łaciny i zasad retoryki) oraz wychowanie religijne i moralne” (J. Okoń, „Teatr”, [w:] „Historia literatury polskiej. Barok”, pod red. A. Skoczek, Bohnia-Kraków-Warszawa 2006, s. 131). Widać tu wyraźnie wpływ myśli poprzedzającej okres baroku, czyli renesansu. Nic w tym dziwnego, ponieważ tak naprawdę teatr szkolny rozwijał się na przełomie tych dwóch epok. Spektakle uczniowskie odbywały się kilkanaście razy w roku szkolnym – na rozpoczęcie i zakończenie semestru, a także przy wszelkich świętach i uroczystościach. Nie były to jednak spektakle wewnętrzne, to znaczy przeznaczone wyłącznie dla uczniów i grona pedagogicznego. Na przedstawienia zapraszana była głównie publiczność „z zewnątrz”. Z czasem teatr rozwinął się w niektórych szkołach do tego stopnia, że władze decydowały się na budowę auli przeznaczonych specjalnie pod scenę dla uczniów. Kilka jezuickich szkół w Polsce posunęło się nawet do wybudowania osobnych budynków teatralnych. Podstawą działalności tego typu działalności teatralnej były specjalne ustawy szkolne, które w oparciu o program nauczania i tradycję placówki zawierały szczegółowy terminarz, a także określały wytyczne doboru repertuaru. W przypadku szkół katolickich, a w zasadzie jezuickich, bardzo jasne zasady wystawiania inscenizacji określał dokument zakonny „Ratio studiorum” z 1599 roku. Oczywiście najważniejszym celem tego typu działalności teatralnej, zarówno katolickiej, jak i różnowierczej, było osiągnięcie określonych efektów edukacyjnych i oświatowych. Dużą popularnością wśród pedagogów, ale także i uczniów, cieszyły się sztuki na wątkach antycznych i biblijnych. Rzadziej sięgano do tematyki współczesnej, a gdy już to robiono, to skupiano się na problemach czysto szkolnych. Poza typowymi dla niemal każdego rodzaju teatru dramatów i komedii, na scenach uczniowskich grano również gatunki czysto akademickie. Do najpopularniejszych z nich należał dialog szkolny, oraz popisowe akty oratorskie. Teatry w placówkach różnowierczych nie podlegały aż tak daleko idącym obostrzeniom, jak te w jezuickich, ponieważ każda szkoła mogła sama decydować o swoim repertuarze i wszelkich aspektach artystycznych i organizacyjnych. Do największych polskich ośrodków różnowierczych wczesnego baroku, w których prężnie działała scena szkolna, należały Gdańsk, Elbląg i Toruń. Z czasem do wymienionej trójki miast dołączyło Leszno. W tych czterech ośrodkach tradycja teatru szkolnego przetrwała do XVIII wieku. W 1762 roku działalność sceniczna w różnowierczych placówkach oświatowych została zakazana dekretem króla pruskiego. Szczególną uwagę warto zwrócić na scenę szkolną w Toruniu, gdzie teatr gimnazjalny pełnił jednocześnie rolę miejskiego. Z tego powodu placówka mogła pochwalić się bardzo szerokim repertuarem na naprawdę wysokim poziomie. Toruńska szkoła śmiało sięgała po dzieła nie tylko klasyków, ale także zachodnioeuropejskich twórców współczesnych. Badacze przekonują ponadto, że właśnie w tym mieście złamana została, po raz pierwszy w teatrze szkolnym, zasada obsadzania ról wyłącznie aktorami płci męskiej. Jak dowodzi Czesław Hernas: „W r. 1691 w sztuce Jakuba Herdena, opowiadającej o wyzwoleniu Prus spod panowania krzyżackiego, rolę alegorycznej opiekunki miasta zagrała kobieta. Sumariusz nie wymienia jej nazwiska, mówi tylko, że była nią Polka, Anna Zofia ze Wschowy” (Cz. Hernas, „Barok”, s. 206). Odkładając na bok różnice oczywiste, można powiedzieć, że szkolne teatry jezuickie i różnowiercze rozwijały się w bardzo podobny sposób, ponieważ podlegały tym samym prawidłom artystycznym. Wbrew pozorom sceny szkolne nie były zupełnie amatorskie. Dość powiedzieć, że w XVII wieku posługiwały się kurtynami, wymiennymi dekoracjami iluzjonistycznymi, pełnym oświetleniem oraz efektami specjalnymi. Ponadto wielu badaczy zwraca uwagę, że dzięki sugestywnym kostiumom teatru szkolnego, w świadomości odbiorców utarły się pewne stereotypy wyobrażeniowe, które aktualne są do dziś w niemal każdej dziedzinie sztuki. Chodzi tu na przykład o przedstawianie Wiosny jako kobiety w niebieskiej sukni z kwiatami wplecionymi we włosy, czy Nocy jako postaci w ciemnej szacie z przewiązanymi oczami, trzymającej w ręku lampę naftową. W spektaklach wystawianych na scenach szkół różnowierczych dominowały języki łaciński i niemiecki. Dopiero na trzecim miejscu znajdowała się mowa polska, co w cale nie oznaczało, że spektakle protestanckie były antypolskie. Wręcz przeciwnie, szkoły kładły wielki nacisk na to, by w repertuarze znajdowało się jak najwięcej utworów o historii Rzeczypospolitej – państwa tolerancji. Ponadto preferowano także teksty, które przekonywały o nierozerwalnym związku różnowierców z Polską i ich miłością do wspólnego państwa. Jednak to teatr jezuicki wiódł niepodważalny prym na polskiej scenie teatrów szkolnych. Powstał on niemal od razu po pojawieniu się na terenach Rzeczypospolitej szkół prowadzonych przez mnichów tego zakonu, czyli mniej więcej od połowy XVI wieku. Tego typu teatr rozwijał się w prowincji polskiej (najważniejsze ośrodki: Gdańsk, Jarosław, Kalisz, Kraków, Lublin, Lwów, Piotrków Trybunalski, Poznań) i litewskiej (ośrodki: Braniewo, Grodno, Kroże, Nieśwież, Pińsk, Płock, Pułtusk, Warszawa, Wilno). Jak pisze Okoń: „W sumie występy publiczne dawano na ok. 60 scenach w Koronie, na Litwie i Rusi, pokrywając nimi całość obszarów dawnej Rzeczypospolitej i propagując na nich sztukę teatru, zwłaszcza w środowiskach miejskich oraz wśród młodzieży szlacheckiej” (J. Okoń, „Teatr”…, s. 132). Wraz z rozwojem kolegiów polskie teatry jezuickie zaczęły swoją działalnością wykraczać nawet poza obszar Polski. Jezuici bardzo szybko zorientowali się, że taka forma przekazu jest bardzo skuteczna, dlatego też dążyli do sprecyzowania określonych zasad repertuarowych i programowych. W ten właśnie sposób powstał wspomniany już dokument „Ratio studiorum”, który stał się obowiązujący dla wszystkich szkolnych teatrów jezuickich. O tym, że zakonnicy nie zawsze przestrzegali zapisanych w nim reguł świadczy fakt, iż w niektórych miastach wpuszczano na widownie kobiety, co było zakazane. Z pewnością czynnikiem, który miał wielkie znaczenie dla popularności tego typu przedstawień był fakt, iż były one wykonywane w języku polskim. Wśród najczęściej wystawianych spektakli znajdowały się inscenizacje panegiryczne (urządzane zazwyczaj z okazji przyjazdu władcy do miasta), które były niezwykle popularne w całej Europie. Był to kolejny mądry zabieg zakonu, który miał za zadanie poprawić wizerunek Kościoła wśród wiernych. Inscenizacje te częściej określa się jako spektakle parateatralne, ponieważ odbywały się one na wolnym powietrzu, gdzieś w przestrzeni miejskiej (najczęściej na bramach wjazdowych). Uczniowie zakonników uświetniali swoją grą wielkie uroczystości publiczne. Do historii przeszło słynne powitanie nowego króla Polski Henryka Walezego w 1574 roku. Czesław Hernas opisuje uroczystości w Poznaniu: „(…) w nocy rozświetlonej pochodniami na specjalnie wzniesionej bramie oczekiwał króla uczeń przebrany za św. Michał Archanioła (szczególnie czczonego we Francji), w ręku trzymał miecz (władza) i wagę (sprawiedliwość). Zbliżającego się króla powitał krótkim wierszem, a chór odśpiewał pieśń powitalną” (Cz. Hernas, „Barok”, s. 207). Z kolei Jan Okoń przedstawił obraz przywitania nowego władcy w stolicy, czyli w Krakowie: „Nie bez znaczenia był fakt, że wjazd odbywał się w nocy, wśród wspaniałej iluminacji, na tle udekorowanych oponami i kobiercami kamienic. Szczególną uwagę zwracała brama tryumfalna wzniesiona na trakcie królewskim w ulicy Grodzkiej. Ozdobiona złotymi «szpalerami» (tj. oponami, obiciami), mieściła na sobie muzyków: «trębaczy, surmaczy, bębnistów i piszczków»; na szczycie znajdował się ogromny biały Orzeł, z rozpostartymi skrzydłami i białymi Liliami (godło Francji) na piersiach. Pod Orłem umieszczono epigram powitalny po łacinie, pióra Jana Kochanowskiego, z wróżbą, że «pod królem Henrykiem Sarmacja rozkwitnie»”. Na powitanie króla Orzeł schylał się w pokłonie do samej ziemi. Na jednej z baszt wewnątrz zamku na Wawelu umieszczono z kolei posąg rycerza na koniu, z tarczą i kopią – miotał on ogień na widok króla, po czym zapalał się i ginął w ogniu” (J. Okoń, „Teatr”…, s. 116). Spektakularne powitanie Henryka Walezego było przedsięwzięciem na skalę całego kraju, a jego sukces oznaczał zapoczątkowanie nowej formy spektaklu teatralnego. Dzięki takiej właśnie formie, szkoły jezuickie cieszyły się olbrzymią popularnością i uznaniem wśród społeczeństwa. Tak zwane „wjazdy” na trwałe zapisały się w polskiej kulturze i obyczajowości. Oczywiście poza widowiskowymi powitaniami, uczniowie szkół zakonu przygotowywali bardziej „tradycyjne” spektakle. Przykładem może być wystawienie dramatu „Tragoedia Hiaeus” w 1581 roku w Wilnie, z okazji przybycia do miasta Stefana Batorego. Świetną okazją do organizacji przedsięwzięć parateatralnych na wielką skalę były wszelkie podniosłe wydarzenia zakonne. Przykładem mogą być przeprowadzone w 1622 roku we Lwowie uroczystości z okazji ogłoszenia dwóch nowych świętych wywodzących się z zakonu jezuitów – Ignacego i Franciszka Ksawerego. Mnisi zorganizowali wówczas ośmiodniowe obchody, które obfitowały nie tylko w nabożeństwa i procesje, ale i salwy armatnie, fanfary, pokazy sztucznych ogni, zapasy, publiczne palenie kukieł heretyków, gonitwy, a także spektakle teatralne. Wielkie inscenizacje terenowe były określano jako zewnętrzna działalność sceny jezuickiej. Z kolei działalność wewnętrzna teatru zakonnego obejmowała wystawianie tragedii, komedii, tragikomedii wewnątrz murów szkolnych. Repertuar sceny jezuickiej, pod względem gatunkowym, przypominał ten, grany przez uczniów z placówek innowierczych, czyli tu także popularny był dialog szkolny, popisy deklamacyjne i krasomówcze, akty oratorskie, rozprawy sądowe. Dialog szkolny był specyficzną formą, której głównym zadaniem było wpojenie odbiorcom (i aktorom) umiejętności posługiwania się łaciną. Dążono do tego celu poprzez przedstawianie różnego typu scenek rodzajowych w sytuacjach życia codziennego. Z czasem powstał nawet specjalny podręcznik autorstwa Jakuba Pontanusa, w którym został zawarty zakres tematyczny dialogów. Autor stworzył katalog rozmów, dialogów, na przeróżne tematy, poczynając od religii, poprzez politykę, a na ludzkim ciele kończąc. Za typowy dialog szkolny w wersji jezuickiej można uznać ten wystawiony w Kaliszu w 1584 roku z okazji rozpoczęcia semestru zimowego. Głównym bohaterem spektaklu był młody uczeń imieniem Anteres, który zastanawiał się nad tym, czym warto się uczyć. Dialog ten sprowadził się do tego, że młodzieniec przedstawiał kolejne zalety kształcenia się, ale z drugiej strony przytaczał także wszelkie rozkosze, które omijają go, kiedy jest w szkole. Co ciekawe, spektakl ten był bardzo rozbudowany, ponieważ składał się z pięciu aktów, prologu, epilogu, chórów i intermediów. Zaangażowano do niego także sporą grupę aktorów, ponieważ sceny polegały zazwyczaj na tym, że dwie postaci (alegoryczne przestawienia dobra i zła) toczyły ze sobą ostre spory o duszę Anteresa. Ponieważ spektakle jezuickie niosły ze sobą wyraźne przesłanie pedagogiczne, bohater oczywiście pokonał złe pokusy i uznał, że warto się uczyć. Jak pisze Hernas: „Od powyższego dialogu oczekiwano praktycznych, szkolnych pożytków” (Cz. Hernas, „Barok”, s. 210). Jezuicki teatr szkolny kładł nacisk na dydaktyczne i, jak byśmy nazwali to dziś, propagandowe przesłanie spektakli, dlatego też spora część przedstawień opowiadała o wyższości katolicyzmu nad innymi religiami, a zwłaszcza nad herezją. Ponadto sztuki zniechęcały młodzież do oddawania się pokusom, takim jak pijaństwo. Z czasem, na zamówienie jezuitów, zaczęły powstawać nawet tragedie dla teatru szkolnego zakonu. Przykładem może być tekst z początku XVII wieku, autorstwa rektora poznańskiego kolegium – Mateusza Bembusa, „Antithemius seu Mors Peccatoris”. Opowiada on o losach księcia Antytemiusza, który po latach powraca na swoją posiadłość i odkrywszy, że sąsiad wyrządził wiele szkód w jego włościach, zastanawiał się nad tym, co zrobić. Miał do wyboru trzy możliwości: przebaczyć, udać się do sądu, samemu wymierzyć sprawiedliwość. Ostatecznie wybrał trzecie rozwiązanie, które było najgorsze pod względem moralnym. Z czasem Antytemiusz dał się poznać widzom jako osoba nikczemna i grzeszna. Szczególnie dużo miejsca poświęcono jego okrucieństwu wobec poddanych. Jak pisze Hernas: „Antytemiusz jest typowym uosobieniem bohatera negatywnego. Rejestr jego win mieści się w moralnym programie edukacyjnym jezuitów, są tu grzechy mniejsze – bohater lubi np. wystawnie przygotowaną ucztę – i najcięższy: ateizm” (Cz. Hernas, „Barok”, s. 211). Ta tragedia jezuicka ponadto przeszła do historii, ze względu na zamieszczony w nim lament poddanych na pana, po raz pierwszy w polskiej literaturze. strona: - 1 - - 2 - - 3 -

artyści baroku i ich dzieła